Zakończyły się Etno Wakacje w Sanoku

Tegoroczna, trzecia edycja sanockich EtnoWakacji nosiła tytuł 

”W galicyjskim Sztetlu”. Projekt adresowany był do młodych mieszkańców Sanoka. Dzięki uczestnictwu w spotkaniach i warsztatach dzieci poznawały religię, historię i kulturę Żydów zamieszkujących tereny dawnej Galicji. Zakładany cel projektu to rozbudzenie zainteresowania kulturą regionalną i jej znaczeniem historycznym oraz utrwalenie szacunku do dorobku kulturowego poprzednich pokoleń. Partnerem projektu było Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. 

Pierwszy tydzień wypełniły warsztaty i spotkania w sanockim skansenie. Przewodnikiem po życiu w galicyjskim sztetlu* był Marcin Krowiak - historyk, pracownik MBL w Sanoku, zajmujący się działalnością oświatową i promocyjną. Zaprezentował bogatą kolekcję judaików, opowiadał o codziennym życiu i obyczajach oraz świętach społeczności żydowskiej w przedwojennej Polsce. Poznawanie zwyczajów to też opowieść o wielokulturowej historii Podkarpacia ze szczególnym znaczeniem współistnienia trzech religii: kościoła rzymskokatolickiego, cerkwi greckokatolickiej i judaizmu. Idealnym obiektem do omawiania żydowskich zwyczajów religijnych jest synagoga z Połańca - nowy obiekt na mapie sanockiego muzeum. 

Warsztaty wycinanki żydowskiej poprowadziła Katarzyna Wojtal -Krowiak - kulturoznawca, pracownik działu kultury ludowej MBL w Sanoku. Wycinanka w tradycji żydowskiej odgrywa szczególną rolę. Jest nierozerwalnie związana z religią i elementami magicznymi powszechnymi w kulturze Żydów. Uczestnicy poznawali rodzaje wycinanek i techniki ich tworzenia, zaprojektowali własną i podjęli próbę wycięcia gotowego wzoru. Każdy wykonał dwie wycinanki. Zadanie nie było proste, wymagało cierpliwości i szczególnej dokładności.

Ciekawym elementem urozmaicającym zajęcia, była nauka tańca żydowskiego. Proste kroki i rytmiczna muzyka to przepis na doskonałą zabawę i integrację grupy.

O tajnikach kuchni żydowskiej opowiadała Gabriela Zajonc - właścicielka Gospody pod Białą Górą. Najważniejszą cechą kuchni żydowskiej, obecną we wszystkich jej odmianach, jest ścisłe przestrzeganie koszerności, czyli religijnego podziału pokarmów na koszerne - czyste i trefne - nieczyste. W karczmie na Rynku Galicyjskim uczestnicy przygotowali kurczaka z ryżem i warzywami, przy użyciu oryginalnych tradycyjnych przypraw. 

W sobotni poranek grupa projektowa wyjechała na wycieczkę z przewodnikiem. Celem podróży była Markowa oraz Leżajsk. W Markowej w 2016 roku otwarte zostało multimedialne Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów. Dzieci poznały tragiczną historię rodziny Ulmów oraz pamiątki, dokumenty i relacje dużej społeczności żydowskiej zamieszkującej tereny wsi Markowa i okolic. Drugim punktem był niewielki Skansen Zagroda – Muzeum wsi Markowa założony przez Towarzystwo Przyjaciół Markowej.

W Leżajsku odwiedziliśmy Muzeum Prowincji Ojców Bernardynów, Bazylikę Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny - jeden z najcenniejszych zabytków architektury z pogranicza renesansu i baroku oraz ohel cadyka Elimelecha znajdujący się na cmentarzu żydowskim.

Drugi tydzień EtnoWakacji to trzydniowe warsztaty storytellingowe oraz gra terenowa podsumowująca działania projektowe. Warsztaty artystyczne poprowadziła Anna Woźniak - animatorka kultury, inicjatorka i koordynatorka projektów edukacyjnych i artystycznych, opowiadaczka i rękodzielniczka, współtwórczyni artystycznej grupy „Opowieści z walizki”, zawodowo związana z Działem Edukacji Mazowieckiego Instytutu Kultury. Storytelling to opowiadanie historii i właśnie słuchając pięknych opowieści dzieci zanurzyły się w bogatej tradycji żydowskich mieszkańców dawnego Sanoka.

Inspiracją do tworzenia opowieści stały się zbiory bajek: „Żydowskie bajki z Czerniowców” Eliezera Sztejnbarga, „Opowiadania dla dzieci” Izaaka Singera i „Przygoda w miasteczku” Kalmana Segala. Opowieści przeplatały się z elementami dramy i twórczością plastyczną. Efektem warsztatów są instalacje przestrzenne będące ilustracjami wysłuchanych opowiadań oraz gra planszowa wykorzystująca charakterystyczne elementy judaistyczne. Teatralne snucie opowieści to doskonały sposób na wciągnięcie słuchaczy w nieistniejący już świat, wypełniony atmosferą tajemniczości i magii. 

Na podsumowanie projektu zaplanowany został Questing Sanok przygotowany przez Damiana Ziembę z krośnieńskiej Fundacji GraTy. Questing to rodzaj gry polegającej na odkrywaniu dziedzictwa kulturowego danego miejsca i tworzeniu nieoznakowanych szlaków, którymi można wędrować kierując się informacjami zawartymi w wierszowanych wskazówkach. W wielu elementach gra ta przypomina gry miejskie, podchody i harcerskie gry patrolowe. Uczestnicy projektu, podzieleni na trzy grupy, po krótkim wprowadzeniu otrzymali mapy centrum Sanoka oraz wskazówki dotyczące miejsc, które należy odszukać.

Przy każdym punkcie należało wykonać zadanie: odczytać zapis na tablicy, odnaleźć właściwą informację lub wykonać szkic charakterystycznych elementów architektonicznych budynków. Krążąc po najstarszej części miasta dzieci odnajdywały ślady przedwojennej społeczności żydowskiej zamieszkującej Sanok. Ostatnim punktem gry był Rynek Galicyjski w skansenie i synagoga z Połańca, w której odbyły się pierwsze spotkania projektowe. Zaszyfrowane hasło na mapie to treść przysłowia żydowskiego – „Człowiek powinien żyć co najmniej po to, żeby zaspokajać swoją ciekawość”.

Różnorodność form przekazu, aktywność artystyczna, ciekawe miejsca emanujące atmosferą przeszłości i tajemniczości pozwoliły przybliżyć nieistniejący świat galicyjskiego sztetla. Pozostałości kultury materialnej i niematerialnej otwierają świat wiedzy o dawnych czasach i różnorodności kultur naszego regionu, gdzie społeczność żydowska stanowiła znaczny odsetek mieszkańców. 

Dziękujemy Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku - partnerowi w realizacji projektu oraz wszystkim osobom zaangażowanym w prowadzenie zajęć i warsztatów.