![Skansen w Sanoku to prawdziwa perełka Podkarpacia [ZDJĘCIA] - Zdjęcie główne](https://static.korso.pl/korsosanockie/articles/image/9d9d3916-7f73-4037-b6f9-7e3bf0b72bfd)
Początki skansenu w Sanoku
Idea tworzenia parków etnograficznych i budowy muzeów typu skansenowskiego znana była społeczeństwom Europy już od końca XIX wieku. Za początek przyjmuje się rok 1885, w którym Szwed Artur Hazelius przeniósł do Sztokholmu dom z miejscowości Mora i postawił w miejscu dawnych okopów zwanych „skansen”. Z biegiem czasu terminem tym może niezbyt precyzyjnie zaczęto określać typ muzeów na wolnym powietrzu, zaś idea skansenowska na dobre upowszechniła się w Europie, szczególnie w Skandynawii, gdzie powstało tysiące tego typu placówek.
W 1906 roku Izydor i Teodora Gulgowscy działacze społeczni i nauczyciele zakupili we Wdzydzach Kiszewskich koło Kościerzyny na Kaszubach chatę kaszubską, która stała się zaczątkiem pierwszego polskiego muzeum na wolnym powietrzu, a tym samym zapoczątkowany został polski ruch skansenowski. Jeszcze w okresie międzywojennym w latach 1919 – 1927 Adam Chętnik utworzył skansen kurpiowski w Nowogrodzie Łomżyńskim. Niestety obydwa zostały zniszczone w czasie działań wojennych. Po II wojnie światowej dyskusja na temat muzealnictwa w tym muzealnictwa skansenowskiego przybrała na sile. Na fali zmian ideologicznych w Europie środkowej i wschodniej nacisk został położony na szerokie pokazywanie kultury ludowej, a do tego muzea skansenowskie doskonale się nadawały. Znalazło to wyraz w deklaracji Ogólnopolskiego Zjazdu Konserwatorów w 1952 roku, w której postulowano budowę „parków etnograficznych i regionalnych”. Przełomem w tworzeniu muzeów skansenowskich stały się lata 1956 – 1957, kiedy to decyzje o powstaniu muzeów skansenowskich zaczęły zapadać w Ministerstwie Kultury. Mecenat Państwa na tym etapie tworzenia muzeów skansenowskich był korzystny dla nowopowstających muzeów, bo zapewniał środki na ich tworzenie.
Muzeum skansenowskie w budowie
W takiej nowej atmosferze powołano w Sanoku do życia „Muzeum skansenowskie w budowie”, przekształcone na pierwszym posiedzeniu Rady Naukowej w „Muzeum Budownictwa Ludowego”, zaś słowa prof. Ksawerego Piwockiego określiły na zawsze charakter tego jednego z największych muzeów skansenowskich w Polsce i w Europie.Muzeum Budownictwa Ludowego powstało więc dzięki sprzyjającej atmosferze, konieczności ratowania ocalałych po wojnie resztek kultury ludowej południowo – wschodniej Polski, zaangażowaniu i pracy ludzi w tym głównie ówczesnego wojewódzkiego konserwatora zabytków Jerzego Tura i pierwszego dyrektora sanockiej placówki Aleksandra Rybickiego.
Aleksander RybickiAleksander Rybicki w okresie międzywojennym pracował w Muzeum Ziemi Sanockiej, gdzie współtworzył muzeum a także zaraził się bakcylem muzealnictwa, mimo że był studentem medycyny. W czasie wojny był członkiem Armii Krajowej i niezwykle aktywnym kurierem, łącznikiem Rządu Emigracyjnego z krajem. Aresztowany w 1945 roku przez NKWD spędził jak wielu innych patriotów 10 lat na zsyłce w okolicach Workuty, skąd powrócił z końcem 1955 roku i natychmiast zabrał się do pracy. Sytuacja w południowo – wschodniej Polsce była niezwykle trudna. Po wojnie, konflikcie z UPA w latach 40. i późniejszych wysiedleniach obszar Bieszczadów, Beskidu Niskiego i przyległych Pogórzy został oczyszczony z ludności ruskiej, która na obszarach wiejskich stanowiła zdecydowaną większość.
Pozostawione obiekty zarówno kultury materialnej jak i duchowej (cerkwie i znajdujące się w nich ikony) przedstawiały ogromną wartość. Niestety mienie to, prawdziwe skarby kultury pogranicza polsko – ruskiego ulegało zniszczeniu w wyniku zapomnienia, celowej dewastacji i kradzieży. Zabezpieczenie stało się palącym problemem. Do tego celu znakomicie nadawała się idea skansenowska. Jerzy Tur jako wojewódzki konserwator zabytków w Rzeszowie pierwszy wystąpił z projektem budowy skansenu. Od tego też momentu datowała się ich ścisła współpraca zawodowa i przyjaźń.
Od samego początku istnienia MBL zapraszano do prac w Radzie Naukowej ówczesne autorytety naukowe w osobach: Romana Reinfussa, Ksawerego Piwockiego, Gerarda Ciołka, Ignacego Tłoczka, Adama Fastnachta, Jerzego Tura, Ryszarda Brykowskiego i Michała Czajnika. Dzięki nim sformułowane zostały naukowe zasady doboru obiektów, metody ich przenoszenia i konserwacji (ta ostatnia we współpracy z INCO w Warszawie). Tak więc od początku swego istnienia sanockie muzeum oprócz pasji twórców miało solidne, naukowe podstawy, gwarantujące prawidłową realizację. Równocześnie informacje o sanockim skansenie znalazły się w wielu ogólnopolskich publikatorach, przysparzając zainteresowanie w całym kraju.
Pierwsze zwiedzanie w sanockim skansenie
W lipcu 1966 roku, a więc w osiem lat od powołania placówki udostępniono do zwiedzania jako pierwsze obiekty: spichlerz z Przeczycy z 1732 r., zagrodę zeSkorodnego w Bieszczadach z 1861 roku, również chałupę ze Skorodnego z 1906 roku, cerkiew z Rosolina z 1750 roku wraz z całym zespołem cerkiewnym, chałupę z Dąbrówki z 1681 roku, biedniacką chałupę z 1901 roku, młynek wodny z Woli Komborskiej z II poł. XIX wieku. Docelowo przewidywano, że w parku znajdzie się 85 budynków wraz z obiektami towarzyszącymi w postaci studni, młynów, krzyży, kapliczek i innych.
Zgodnie z projektem zagospodarowania przestrzennego wszystkie przeniesione obiekty miały znaleźć się w odrębnych sektorach o nazwach: Bojkowie, Łemkowie, Dolinianie, Pogórzanie wschodni i zachodni. Sektory miały odpowiadać przedwojennym grupom etnograficznym i ich fizjograficznemu rozmieszczeniu w terenie oraz sprawiać wrażenie, że zwiedzający znajduje się we wsi bojkowskiej, łemkowskiej, pogórzańskiej czy doliniańskiej.
W związku z tym, że park etnograficzny położony jest w zróżnicowanym wysokościowo terenie, budownictwo bojkowskie i łemkowskie znalazły się w wyższej części, pozostałe na płaskim terenie. W 1973 dokonano pewnych korekt w projekcie zagospodarowania a dodatkowo miał powstać sektor hodowlano – pasterski, dworski i małomiasteczkowy oraz przemysko – lubaczowski. Z biegiem lat wizja budowy tych sektorów, często z przyczyn niezależnych od muzeum rozpływała się, chociaż plany pozostały aktualne. W chwili obecnej ich realizacja jest dzięki możliwa dzięki funduszom z Unii Europejskiej.
Rozbudowa i nowe projekty skansenu
W 1973 roku przeanalizowano dotychczasowy stan budowy parku, opracowano nowy szczegółowy program docelowej zabudowy, określono kryteria doboru obiektów do przenoszenia i zreorganizowano brygadę budowlaną rezygnując ze współpracy z Pracowniami Konserwacji Zabytków. W ten sposób przyśpieszono cały cykl rozbudowy skansenu, obniżono koszty, co zaowocowało szybką rozbudową parku. System pracy własnych brygad pozostał do dnia dzisiejszego najefektywniejszą formą pracy z obiektami zabytkowymi, a ciągu wielu lat zatrudnieni w nich ludzie stali się niezwykłymi specjalistami. W latach 70. i 80. przenoszono nowe obiekty, wypracowano właściwe metody ich dokumentacji oraz rozbiórki i przenoszenia. Własnymi doświadczeniami z zakresu budownictwa, konserwacji, organizacji ruchu turystycznego, skansenologii teoretycznej dzielono się ze środowiskiem skansenowskim zarówno na konferencjach organizowanych w Sanoku, jak i w innych skansenach w kraju i zagranicą.Na początku lat 80. powstał projekt budowy tzw. „małego miasteczka”, czyli pokazania przykładów budownictwa małomiasteczkowego z przełomu XIX i XX wieku, zrekonstruowanie galicyjskiego rynku ze wszystkimi jego funkcjami. Wygląd domów mieszkalnych, warsztatów rzemieślniczych, obiektów handlowych poprzez wyposażenie ich w sprzęty z epoki, przystosowanie części do celów turystycznych dzięki aranżacji starej poczty, zakładu fryzjerskiego, apteki, zakładu szewskiego i innych ma pokazać ten fenomen kulturowy a właściwie wielokulturowy pogranicza narodowości i kultur. Aby w pełni zrealizować ten cel w ciągu kilku lat przeprowadzono badania naukowe, zgromadzono pokaźną dokumentacje fotograficzną, historyczną i architektoniczną, ale kryzys końca lat 80 i zmiany ustrojowe uniemożliwiły tę ambitną realizację. W chwili obecnej projekt ten jest realizowany pod nazwą „Galicyjski rynek”, częściowo ze środków własnych jak i unijnych.
Sektor naftowy w sanockim skansenie
Skansen w Sanoku - Sektor naftowy
W końcu lat 90. powstał projekt organizacji „sektora naftowego”. Liczne niegdyś na Podkarpaciu urządzenia przemysłu naftowego zaczęły w zastraszającym tempie zanikać, jak również kontekst kulturowy w jakim występowały. Unikalne w skali światowej Muzeum Przemysłu Naftowego w Bóbrce pod Krosnem prezentuje początki i rozwój przemysłu naftowego w formie pewnego ciągu ekspozycyjnego i dydaktycznego, brak mu niestety substancji kulturowej, która znajduje się w sanockim parku etnograficznym. Zrealizowana w latach 2001 – 2004 przy współudziale Sanockiego Zakładu Górnictwa Nafty i Gazu ekspozycja, sektor naftowy jest niezaprzeczalnym wzbogaceniem krajobrazu wsi pogórzańskiej o elementy przemysłowe, odgrywające w życiu wsi podkarpackiej dużą rolę.
W dniu 2 lipca 1994 roku w parku etnograficznym wybuch pożar spowodowany prawdopodobnie celowym podpaleniem. W ciągu kilkunastu minut ogień strawił 15 obiektów , w których z dymem poszło 1.324 niejednokrotnie unikalnych eksponatów. Była to strata niepowetowana. Po pożarze natychmiast przystąpiono do poszukiwania w terenie obiektów, które byłyby uzasadnione merytorycznie do przeniesienia. Straty po pożarze zostały w miarę szybko uzupełnione, powstały nowe obiekty w tym kopia murowanej chałupy z Nowosiółek pod Baligrodem, w której znalazła miejsce stała ekspozycja ikon ze zbiorów własnych.
Skansen w Sanoku to nie tylko chaty
Muzeum Budownictwa Ludowego to nie tylko park etnograficzny z jego ekspozycjami (ok. 150 obiektów), ale przede wszystkim ogromne zaplecze naukowe i intelektualne. W zasobach magazynowych znajduje się ponad 31 tys. eksponatów z zakresu kultury ludowej regionu, kultury mieszczańskiej, sakralnej, dworskiej i judaika. Przyjmując zaś podział według ich funkcji są to: obiekty architektoniczne czyli budynki w parku etnograficznym (mieszkalne, gospodarcze, przemysłowe i sakralne), meble i sprzęty do wyposażania wnętrz, narzędzia i maszyny rolnicze, sprzęty do wykonywania rzemiosł, porcelana, szkło, miedź, zegary, kolekcja malarstwa, unikalna kolekcja ikon, stroje wszystkich grup etnograficznych, paramenty liturgiczne i inne.W czasie sześćdziesięciolecia swego istnienia muzeum zgromadziło zbiór archiwalny liczący ponad 170 tys. jednostek katalogowych oraz prawie 80 tys. zdjęć od końca XIX wieku po dzień dzisiejszy. Z archiwum korzystają nie tylko pracownicy muzeum, lecz przede wszystkim ludzie piszący wszelkiego rodzaju prace naukowe. Mocną podstawę badawczą stanowi również specjalistyczna biblioteka naukowa z 21 tys. woluminów, z której korzystają rocznie setki osób.
Przez cały czas swego istnienia muzeum towarzyszyły wydawnictwa naukowe, z których dwa mają charakter ciągły i są jednymi z nielicznych w grupie muzeów skansenowskich. Dotychczas ukazało się 38. numerów „Materiałów Budownictwa Ludowego w Sanoku” oraz 10 numerów „Acta Scansenologica”. „Materiały” traktują o szeroko rozumianej historii i etnografii regionu południowo – wschodniej Polski, publikują w nich pracownicy muzeum, ale również autorzy niezwiązani z muzeum. „Acta Scansenologica” dotyczą całego środowiska skansenowskiego, są otwarte dla autorów polskich i zagranicznych i są ważnym głosem w dyskusji o kształcie współczesnej muzeologii skansenowskiej. Każdy dobry artykuł ma szanse zaistnieć na łamach tych dwóch czasopism.
Skansen wizytówką Sanoka
Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku mocno i na trwale zapisało się w krajobraz kulturowy nie tylko miasta i regionu, ale także Polski i Europy. Przewinęło się przez niego setki tysięcy zwiedzających, a roczna frekwencja kształtuje się na poziomie ok. 140 tys. Tak duża frekwencja jest wynikiem – szczególnie w ostatnich czasach – szerokiej akcji promocyjnej i organizacji plenerowych imprez masowych. W krajobraz kulturowy Sanoka i regionu wpisały się szczególnie dwie – „Jarmark Folklorystyczny” organizowany od 45 lat i festiwal muzyki folkowej, przez lata z różnymi nazwami. Każdorazowo imprezy te cieszą ogromnym powodzeniem, gromadzą tysiące ludzi, a odbywają się na specjalnie przygotowanym do tego celu przedpolu skansenu.Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku pełni czołową rolę w grupie europejskich muzeów skansenowskich, współpracuje z muzeami polskimi i zagranicznymi, a dla miasta Sanoka jest piękną wizytówką przeszłości i współczesności.
Komentarze (0)
Wysyłając komentarz akceptujesz regulamin serwisu. Zgodnie z art. 24 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o ochronie danych osobowych, podanie danych jest dobrowolne, Użytkownikowi przysługuje prawo dostępu do treści swoich danych i ich poprawiania. Jak to zrobić dowiesz się w zakładce polityka prywatności.