Muzeum w Ustrzykach Górnych "Zielony Domek" [ZDJĘCIA+VIDEO]

Ideę ich powstania sformułował w 1966 roku i wprowadził ją w życie nieżyjący już Edward Moskała. Prace związane z budową, wyposażeniem i eksploatacją ośrodków prowadzone były siłami społecznymi. Powstała cała grupa ludzi z oddaniem zajmujących się badaniem historii i tradycji poszczególnych rejonów górskich oraz gromadzeniem i eksponowaniem materialnych pamiątek. 

Zielony Domek
foto: M. Piela

Ośrodki stanowią istotny element działalności kulturotwórczej PTTK. W ich ramach prowadzone są prace terenowe i archiwalne mające za zadanie uchronienie przed zniszczeniem i zapomnieniem elementy historii turystyki i pamiątki regionalne. Prace te, w wielu wypadkach pionierskie mają niejednokrotnie charakter badań naukowych trudnych do zlekceważenia a ich wyniki stanowią nieraz jedyne źródło informacji o niektórych elementach historii turystyki (np. w przypadku badań związanych z działalnością turystyczną na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej). W pracy Ośrodków uwidacznia się dążenie PTTK do wprowadzenia do działalności turystycznej humanistycznego i edukacyjnego charakteru poprzez ukazywanie odnajdowanych w historii preferowanych wzorców postępowania. Uczą one nie tylko prawidłowego podejścia do turystki górskiej, uczą historii Polski, uczą umiłowania tradycji i regionu - uczą patriotyzmu.

foto: M. Piela

Bardzo ważna rola Ośrodków dla zachowania tradycji ruchu turystycznego jest doceniana nie tylko przez władze PTTK, lecz również przez bezpośrednio zarządzających bazą noclegową Prezesów Spółek Towarzystwa w Nowym Sączu i Sanoku. Dzięki ich pomocy mogą one funkcjonować. Ośrodki spotkać można: Na Przysłopie pod Baranią Górą, na Markowych Szczawinach, na Turbaczu, w Szczawnicy i na Jaworzynie Krynickiej. Ostatnim z nich, zamykającym od wschodu cykl Ośrodków położonych w Karpatach, jest Ośrodek w Ustrzykach Górnych. W 1985 roku podjęto decyzję o likwidacji starego schroniska w Ustrzykach Górnych. 25 listopada tegoż roku Komisja Turystyki Górskiej Zarządu Głównego PTTK, z inicjatywy wspomnianego wyżej Edwarda Moskały, zwróciła się z pismem do Dyrektora OZGT w Sanoku z prośbą o przekazanie w użytkowanie tak zwanego "Zielonego Domku", jedynego zabudowania pozostałego po starym schronisku i otrzymała pozytywną odpowiedź.

Prace adaptacyjne, wykonywane siłami społecznymi z dużą pomocą OZGT w Sanoku trwały do 1991 roku. W lipcu tegoż roku przewieziono do Ustrzyk Górnych elementy wystawy "Turystyka letnia i zimowa w Karpatach Wschodnich do 1939 roku" zorganizowanej w Krakowie wspólnie z Towarzystwem Miłośników Lwowa i przekazanej do dyspozycji Ośrodka. W dniu 29 lipca 1991 roku Ośrodek został udostępniony do zwiedzania. Od Tego czasu, dzięki pomocy Bieszczadzkich Schronisk i Hoteli PTTK jest nieustannie udostępniany turystom, przede wszystkim w okresie wakacyjnym.

Najważniejszym elementem Ośrodka jest tzw. Izba Wschodnia poświęcona historii turystyki w Karpatach Wschodnich do czasu wybucha II wojny światowej. Jej zadaniem jest przedstawienie osiągnięć polskich organizacji turystycznych na Kresach Wschodnich w zagospodarowaniu obszarów górskich, ukazanie różnorodności działania i zainteresowań ich członków, a także wspaniałej przyrody Karpat.

Zielony Domek - ekspozycja muzealna
foto: M. Piela

Ten dział Ośrodka rozpoczyna się od szeregu plansz fotograficzno - tekstowych obrazujących grupy górskie Karpat Wschodnich od Bieszczadów aż po Góry Czywczyńskie i Pasmo Połonin Hryniawskich. Wśród autorów fotografii wymienić należy Zygmunta Klemensiewicza, Adama Lenkiewicza, Włodzimierza i Romana Puchalskich, Tadeusza Dohnalika, Stanisława Bialikiewicza i Stanisława Jaroszyńskiego. Fotografie pokazują piękno przyrody, sposoby uprawiania turystyki letniej i zimowej, a także kajakowej, obiekty turystyczne i historię ich budowy, obiekty sakralne występujące na tym terenie oraz przykłady budownictwa ludowego.

Znajdują się tu także podstawowe informacje dotyczące Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, a zwłaszcza jego Oddziałów we Lwowie, Stanisławowie i Kołomyi oraz Akademickiego Klubu Turystycznego i Karpackiego Towarzystwa Narciarzy z siedzibą we Lwowie, a działających na tym obszarze. Podano przykłady korespondenci dotyczącej spraw członkowskich oraz związanych z obiektami turystycznymi. Są tu pamiątki po schronisku AZS pod Pop Iwanem, PTT pod Chomiakiem, na Zaroślaku czy Maryszewskiej.

Zielony Domek - ekspozycja muzealna
foto: M. Piela

Obok plansz, w gablotach zaprezentowano przewodniki turystyczne, mapy, foldery i inne wydawnictwa związane z przedstawionym i regionem. Duże zainteresowanie budzi stale wzbogacany dział związany z huculszczyzną. Do najciekawszych pamiątek należą: oryginalny przedwojenny kilim, zapaski i naszyjnik kobiecy z wypalanej gliny bogato zdobiony, koszula i serdak dziewczęcy z Dżembroni a także potężna chochla z szałasu pasterskiego. Najbardziej wartościowym eksponatem jest inkrustowana ciupaga podarowana generałowi Tadeuszowi Kasprzyckiemu przez Hucułów z Żabiego (ob. Werchowyna). Te wspaniałe eksponaty to dary turystów rodem z kresów m.in. Janiny Sokołowskiej, Krystyny Affanasowicz i Mariana Chudego.

Na przykładzie Beniowej zapoczątkowano ekspozycję związaną z przedstawianiem stanu zagospodarowania Bieszczadów w obecnych granicach, lecz obrazujących stan przed II wojną światową. W drugiej sali tworzona jest ekspozycja obrazująca rozwój turystyki w Bieszczadach po II wojnie światowej w obecnych granicach Polski. Ukazano tu wydawnictwa związane z regionem, pamiątki z rajdów turystycznych i akcji harcerskich oraz przedstawiono rozwój bazy turystycznej. Osobne tematy to zdjęcia zachowanych pamiątek sakralnych Łemków i Bojków oraz pamiątki cmentarne po zamieszkujących licznie te tereny do II wojny światowej Żydów. Jedną z gablot poświęcono prezentacji wydarzeń związanych z burzliwymi przejściami wojennymi. W sali tej znajduje się również niewielka ekspozycja przyrodnicza.

Dużym osiągnięciem Ośrodka jest uzyskanie szerokiego społecznego kontaktu i zrozumienia społecznego dla ważnej roli zachowania i ukazania pamiątek związanych z Kresami. Dzięki temu wśród licznie zwiedzających Ośrodek kresowiaków lub ich rodzin często znajdują się chętni do wzbogacania zbiorów. Tą drogą uzyskano wiele cennych eksponatów. Pragnąc, aby mimo postępującego zagospodarowania gór, często prowadzonego w sposób nieprzemyślany i dla środowiska naturalnego nieprzychylny, pozostał dla przyszłych pokoleń zapach prawdziwego ogniska i smak prawdziwej wędrówki zapraszamy turystów na górskie szlaki nie tylko na spotkanie z przyrodą lecz również z przeszłością.