Co warto zwiedzić w Sanoku

Powstałe w 1934 roku społeczne Muzeum Ziemi Sanockiej, od 1968 r. państwowe Muzeum Historyczne, prezentuje swoje zbiory we wszystkich salach renesansowego zamku. Budynek zamkowy wzniesiony przez starostę Mikołaja Wolskiego w latach 1523-48, z dobudowanymi później dwoma skrzydłami, w swojej ponad czterystuletniej historii zatracał pierwotny wygląd, ulegając potrzebom i gustom kolejnych gospodarzy.

Badania wykopaliskowe, materiał źródłowy i ikonograficzny pozwoliły na częściowe odtworzenie jego wyglądu, lecz dopiero kapitalny remont budynku zamkowego ujawnił ukryte w czasie licznych przebudowań i napraw podziały wewnętrzne, układ okien i drzwi, elementy kamieniarki, które zostały zachowane i – jeśli to było możliwe – zrekonstruowane. Zamek w czasie swojej świetności był okazałą rezydencją, stanowiącą własność królewską – tytułem oprawy królowej Bony, której rodowy kartusz herbowy Sforzów pozostał w herbie Sanoka do dziś.

Na wzniesieniu nadsańskim istniała średniowieczna warownia z zamkiem, którego gośćmi byli: Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło z trzecią żoną Elżbietą Granowską z Pilczy (po ślubie w Sanoku), kardynał Oleśnicki, a rezydowały: czwarta żona Władysława Jagiełły – królowa Zofia (Sonka) i królowa Izabela Węgierska, wdowa po Janie Zapolyi. Zamek średniowieczny (prawdopodobnie północna część obecnego budynku), mury obronne o grubości 4 łokci (2,4 m), masywna, kamienna, gotycka wieża z czasów króla Kazimierza Wielkiego, wieża ceglana, most zwodzony i fosy – stanowiły potężny zespół obronny, będący jednocześnie ważnym punktem strategicznym na pograniczu polsko-rusko-węgierskim.

Przy murach obwodowych, po obydwu stronach bramy, funkcjonowało zaplecze gospodarcze – pomieszczenia mieszkalne dla służby, stajnie, wozownia, zbrojownia, kuchnia, łaźnia, piekarnia, browar, których fundamenty odsłaniane są w trakcie trwających od kilku lat wykopalisk. Zachowana do dzisiaj studnia powstała za czasów starosty Mikołaja Wolskiego w 1. poł. XVI w. Zespół zamkowy powstał na terenie wzgórza nad Sanem, oddzielonego ukształtowaniem, ale ściśle związanego z miastem, które uzyskało prawa jeszcze w okresie przynależności do Rusi w 1339 r., a w 1340 r. wraz z przyległymi ziemiami przyłączone zostało do Korony.

Obecność ciosów romańskich w reliktach architektury gotyckiej daje nadzieję na cofnięcie metryki murowanych przedsięwzięć budowlanych. Natomiast cmentarzysko, ślady wałów ziemnych, drewnianych budowli mieszkalnych, jamy o charakterze gospodarczym, duża ilość zabytkowych przedmiotów codziennego użytku i militariów odsłoniętych w trakcie wykopalisk – dokumentuje życie wczesnośredniowiecznego grodu obronnego, usytuowanego na wzgórzu od końca XI w. 

Prowadzone w latach dziewięćdziesiątych prace budowlano-konserwatorskie pozwoliły w dużym stopniu przywrócić głównej budowli wygląd z roku 1558, znany dość dobrze dzięki zachowanemu inwentarzowi. Prawie w niezmienionym stanie zachowały się piwnice zamku, do których prowadziły schodki z dziedzińca. Poziom piwnic był zróżnicowany, zamiast podłogi była ubita ziemia. Drewniane stropy zmieniono na kamienne sklepienia dopiero między 1548 a 1558 r. Wówczas również duże piwnice pod izbą i sienią przedzielono murem działowym na mniejsze, połączone między sobą przejściem z kamiennym portalem. W XIX w. zasypano zejścia zewnętrzne i przekuto przejścia wewnętrzne między piwnicami. W trakcie prac konserwatorskich, kierując się względami ekspozycyjnymi, pogłębiono piwnice i położono ceglaną posadzkę.

Przez odbiorców sztuki Beksiński rozpoznawany jest przede wszystkim jako twórca niezwykle oryginalnego, sugestywnego malarstwa. Kolekcja obrazów powstająca stopniowo jeszcze za życia artysty po jego śmierci została znacznie wzbogacona o prace przekazane testamentem.

Obecny zbiór liczy ponad 200 obrazów, reprezentatywnych dla wszystkich okresów, począwszy od najwcześniejszych, po ostatni obraz namalowany w lutym 2005 r. Na początku drogi artystycznej malarstwo Beksińskiego ewoluowało i zmieniało swe oblicze. Rozpoczynając od obrazów abstrakcyjnych, artysta szybko odnalazł indywidualny, rozpoznawalny styl.

Dwa lata po jego śmierci miało miejsce zaskakujące odkrycie 29 obrazów na szkle z 1957 r., wyróżniających się swobodną, efektowną grą barw. Niektóre z tych dzieł zdradzają analogie do prac rysunkowych wykonanych pastelami, jednak tutaj siła wyrazu jest zintensyfikowana, chociażby samą materią malarską oraz bardziej nasyconą gamą kolorystyczną.

Pomimo ogromnego uznania krytyki za swą awangardową twórczość dzisiaj Beksiński zaliczany jest do najwybitniejszych twórców współczesnych dzięki dziełom zupełnie odmiennym, z abstrakcją nie mających wiele wspólnego. W połowie lat 60. powstały obrazy figuratywne, ukazujące zdeformowane, skrępowane postacie o ciałach pokrytych porozrywaną, pozszywaną skórą i warstwami blizn.

Przełom lat 70. i 80. stanowią prace okresu fantastycznego, w których do głosu dochodzą przetransportowane z wyobraźni czy podświadomości na płytę pilśniową nadrealne wizje z pogranicza jawy i snu. Widz zostaje wciągnięty w wizyjność tych przedstawień, ukazujących metafizyczne pejzaże, fantastyczną architekturę, wyłaniające się gdzieniegdzie fantomy postaci.

W obrazach współgrają brzydota i piękno, tragizm i persyflaż, biologizm i metafizyka. Ten dualizm wydaje się być artyście potrzebny do wytworzenia niejednoznacznej, niepokojącej atmosfery. Doskonały warsztat, idealnie płaska faktura wywołują wrażenie niemal graficzności tych dzieł. W tej konwencji, z pewnymi zmianami, tworzył już do końca.

Drewniana synagoga z Połańca znajduje się w obrębie Galicyjskiego Rynku sanockiego skansenu. Wyjątkowo, jak na ten skansen, nie jest obiektem oryginalnym, a repliką XVIII wiecznej bóżnicy, spalonej w czasie II wojny światowej. Została ufundowana przez Muzeum i oficjalnie oddana do użytku w dniu 7 października 2021 roku.

Dwór ze Święcan w sanockim skansenie znajduje się w sektorze Pogórzan zachodnich. Ulokowany jest niezwykle malowniczo na wzniesieniu, skąd rozpościera się szeroka panorama na miasto i wzgórze zamkowe. Do dworu prowadzi szeroka żwirowana aleja wysadzana lipami, tworząca gazon przed frontowym gankiem podcieniowym. Na blisko 400 m² powierzchni dworu rozlokowanych jest 11 pomieszczeń mieszkalno-użytkowych i gospodarczych w układzie amfiladowym. Do dyspozycji rodziny i służby przeznaczone były pokoje: stołowy, dla dzieci, sypialnia, salon, gabinet, kancelaria, kaplica, kredens, kuchnia z sienią gospodarczą oraz spinająca całość sień główna, pełniąca funkcję reprezentacyjną i głównego węzła komunikacyjnego.

Galicyjski Rynek jest ideowym obrazem centrum miasteczka z początku XX wieku i mimo iż nie jest odtworzeniem konkretnego układu urbanistycznego, niezwykle wiernie oddaje wygląd typowego drewnianego miasteczka południowo-wschodniej Polski. Dokładna rekonstrukcja zagospodarowania domów przy rynku przybliża nam kulturę jego mieszkańców i klimat miasteczka w części Polski od czasów zaborów określanej Galicją. 

Zgodnie z tradycją ustną na ziemi sanockiej działali uczniowie św. bracia sołuńscy Osław i Wiznog. Pierwsza wzmianka o budowie w tym miejscu cerkwi prawosławnej pochodzi z 1564 r. 

Świątynia sanocka powstała w miejscu drewnianej cerkwi prawosławnej na początku XVIII w. przejętej przez Kościół greckokatolicki. W 1790 wybudowano w tym miejscu nową murowaną i konsekrowano pod wezwaniem Zesłania Ducha Świętego.

Od 2015 w cerkwi odbywa się coroczny Ekumeniczny Przegląd Pieśni Paraliturgicznej. Zespół cerkiewny (świątynia i dzwonnica) został wpisany do wojewódzkiego oraz do gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka.

Dziś można spotkać Szwejka siedzącego na ławeczce i palącego fajkę po drugiej stronie ulicy, gdzie według autora książki znajdował się dom publiczny. Warto przysiąść się do niego i według tradycji potrzeć nos, gdyż w końcu szczęścia w miłości nigdy za wiele.